Öz
Biyolojik, sosyal ve kültürel koşulların, psikolojik büyüme ve iyi oluş için doğuştan gelen kapasitemizi nasıl geliştirdiğini veya engellediğini inceleyen Öz Belirleme Kuramı’na (ÖBK) göre üç temel psikolojik ihtiyaçtan biri olan ilişkili olma ihtiyacı, insanların değer gördükleri ve ait hissedebildikleri sosyal bağlar kurabilmeleri anlamına gelir. İlişki Motivasyonu Kuramı (İMK), ÖBK’yı oluşturan altı mini kuramdan sonuncusudur. Bu derleme çalışmasının amacı, İMK’nın tanımladığı ilişkili olma ihtiyacına odaklanarak mevcut alanyazını incelemek ve alanyazının güçlü ve zayıf yanlarını belirleyebilmektir. İlk kısımda ÖBK ve İMK genel hatlarıyla tanıtılmış, ikinci kısımda farklı ilişki türleri üzerinden İMK’nın alanyazında nasıl irdelendiği ve ne tür bulgular sunduğu değerlendirilmiştir. Genel anlamda, herhangi bir ilişkide temel psikolojik ihtiyaçların karşılanması, kişinin özerk motivasyon seviyesi ve çevrenin sağladığı özerklik desteği miktarı, ilişkideki kişilerin genel iyilik halini arttırmakta; temel ihtiyaçların çatışması ya da engellenmesi kişilere zarar vermektedir. Alanyazında, romantik ilişkiler dışındaki ilişki türlerine odaklanan daha çok çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kesitsel çalışmalardan ziyade, deneysel ve boylamsal desenli çalışmalara yer verilmesi önerilmiştir. Ayrıca, her bir ilişki türünün farklı örneklem grupları ile test edilmesinin bulguların genellenebilirliğine katkı sağlayacağı; farklı ilişki türlerini aynı anda inceleyen çalışmaların arttırılmasının ise İMK’nın kapsamlı olarak değerlendirilebilmesine imkân sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler
Öz belirleme kuramı, ilişkiler motivasyonu kuramı, ilişkili olma ihtiyacı, motivasyon, ilişki türleri